In de vakantie bezoekt men allerlei plaatsen, waarvan meerdere fraaie plantsoenen hebben aan de rand van de oude stad. Zulke plantsoenen liggen op de oude stadswallen. Bij de uitleg van de stad heeft men dikwijls deze wallen gelaten zoals ze waren, dus niet afgegraven. Dat kostte vaak te veel. Goedkoper was beplanten, waardoor er nu prachtige plantsoenen zijn, bijvoorbeeld in Zaltbommel. Andere plaatsen hadden ook deze mogelijkheid, maar daar werden de wallen enkel grasdijken, zoals in Gorinchem.

Vanzelf komt dan de vraag: “Waarom had Leerdam geen wallen?” Deze ontbraken in onze stad geheel; het is nooit een vesting geworden. Want wat wij Leerdammers wallen noemen, zijn in feite de versterkte muren om de oude binnenstad. Hiervan is alleen de zuidelijke muur bewaard gebleven, zoals we allen weten en dagelijks kunnen zien.

Toch is er een tijd geweest, dat men er over dacht om Leerdam van wallen te voorzien. Op 1 juli 1543 schrijft Alexander de Pasquelin in een brief aan Maximiliaan van Egmond, dat hij spoedig met de wallen van Buren klaar zal zijn, ook al heeft er tijdens dit werk een eigenaardige verzakking plaatsgehad.. Blijkbaar had hij zich in de aard van de ondergrond vergist; iets dat in het rivierengebied met zijn bijzondere geologische opbouw vaker voorkwam. Allerlei wegen vertonen daarvan nog de blijken.

In deze brief meldt hij verder, dat “die van Leerdam mij gevraagd hebben een begin te maken met hun wal”. Uit naam van de drossaard van Leerdam verzoekt hij Maximiliaan een brief te zenden aan de inwoners van Leerdam ter aanmoediging van die plannen. Het kwam echter niet alleen aan op plannen, maar ook op de uitvoering en betaling ervan. Het geld hiervoor moesten de inwoners op tafel leggen. En naar gewoonte van die tijd werden zulke kosten dan in één of twee jaar omgeslagen over de belastingbetalers.
Wat Pasquenlin wilde, was niet een aarden dijk achter een muur, maar – als we naar Buren kijken – begrijpen we, dat hij een brede Wal voorstaat buiten de muren om. Natuurlijk is er in die dagen nog geen sprake van een wal met allerlei vestingwerken zoals later in Heusden, Naarden of in Willemstad. Pasquelin wilde alleen een tweede verdedigingsgordel om de stad.

Van deze plannen is nooit iets gekomen. Ook al was de bevolking er in die dage voor, volgens de brief. De politieke omstandigheden speelden in die tijd een grote rol. In 1543 werd immers het gehele hertogdom Gelre onder de macht van Karel V gebracht.
Door het wegvallen van het vanouds vijandige Gelre hierdoor, voelde Leerdam zich veilig achter de eigen, bestaande muren.
Dat desondanks de beschermende Linge aan overtrekkende troepen geen weerstand bood en de stad gebombardeerd kon worden, bleek wel in 1572.
Ook in latere tijden, o.a. in 1787 zal Leerdam gemakkelijk te passeren zijn. Dat Leerdam toch opgenomen was in de plannen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, blijkt wel uit de fortificaties langs de Diefdijk.

R. v.d. Berg

Jaargang 1 nr 4