Het kasteel
Hiervan zijn meerdere afbeeldingen in omloop, die nogal verschillend zijn. Gezien wat er van dit bouwwerk nog staat en de situatie ter plaatse, komt het ons voor, dat de weergave uit 1646 het meest overeenkomstig de werkelijkheid zal zijn.

Wanneer het kasteel gebouwd zal zijn, is niet bekend. Vermoedelijk rond 1500. Er is namelijk een schilderij uit 1523, waarop de Heeren Van Liere aan de maaltijd zijn afgebeeld en waarvan wordt aangenomen, dat dit op het kasteel te Oosterwijk is.
Als in 1498 Leerdam tot graafschap verheven wordt, ligt Oosterwijk aan de uiterste grens van Holland. Bekend is ook, dat het rond 1480 vanuit Gelderland geplunderd werd. Dat is ook de reden om deze bezitting in handen te stellen van een betrouwbare voorname familie: Van Liere.
Er wordt steeds gesproken over “het kasteel”, maar in feite is het niet meer dan een “versterkt Huijs”. De ringmuur is niet hoog en er is nauwelijks een binnenplaats.
Trouwens de bouwwerken, die men “echte” kastelen pleegt te noemen, dateren meestal uit de 12e en 13e eeuw.
In de Franse tijd is het kasteel in bezit van P.A. Beelaerts van Oosterwijk. Deze woont in Utrecht en geeft het kasteel in 1814 aan de kerk van Oosterwijk voor bewoning door de predikant ds. A.J. van Houten, die de gemeente dient van 1804 – 1836. Deze gaat er ook inderdaad in wonen.
Het huis blijft aanvankelijk nog eigendom van de ambachtsheer, maar in 1856 wordt het beschreven als bezit van de kerk. Vrij zeker wordt er dan spoedig een groot deel van afgebroken. Zo wordt in 1870 de ophaalbrug vervangen door een dam in de gracht.
De laatste dominee, die het als pastorie bewoonde, was ds. P. v.d. Duijn van 1909 – 1919. Daarna is het meermalen als burgerwoning verhuurd. In 1976 verkocht de kerkvoogdij het aan een particulier. Sinds 1979 staat het leeg en is in hoge mate bouwvallig geworden. Deze beschrijving dateert uit 1983. Van het kasteel is weinig meer terug te vinden.

De Heerlijkheid Oosterwijk
Steeds is ere sprake van “De Hoge en Vrije Heerlijkheid” Oosterwijk. Hieronder werd verstaan een heerlijkheid, waar de heer zelf woont.
Gezien de status en de bezittingen van de Van Liere’s, zullen deze niet steeds te Oosterwijk gewoond hebben en zal er wel een “casteleijn” op het “Huijs Oosterwijk” gezeteld hebben.
Ook als het kasteel als zodanig grotendeels gesloopt is, blijft er nog steeds een “Ambachtsheerlijkheid”.
De laaste familie, die deze titel van vrouwe voerde, is die van de dames De Petit als Ambachtsvrouwe van Oosterwijk en Spijk. Hendrika de Petit is in 1967 overleden en daarna zijn alle bezittingen aan de pachters of wel openbaar verkocht en is ook dit restje historie van Oosterwijk verleden tijd geworden.

J.D. van der Zalm

Jaargang 3 nr. 1